BEIJING, Setyembre 12, 2023 — Sa wikang Tsino, may isang kasabihan na inihahambing ang isang dakilang obra ng sining sa isang walang hanggang apoy na ipinasa mula sa henerasyon papunta sa susunod na henerasyon. Ang kuwento ng tatlong henerasyon ng pamilyang Luo at ang kanilang mga ambag sa mga palitan sa kultura sa pagitan ng Tsina at Griyego ay lubos na nagpapakita ng kasabihang ito.

“Natural para sa akin na pumili na mag-aral at magtrabaho sa Griyego ayon sa tradisyon ng pamilya,” sabi ni Luo Tong, anak na babae ni Luo Jinlin, isang kilalang 86-taong-gulang na direktor na tumulong sa paglikha ng mga bersyong Tsino ng mga sinaunang klasikong Griyego tulad ng Oedipus the King at Medea, sinabi sa Global Times.

“Napakahalaga bilang isang tulay sa pagitan ng mga kultura ng Tsino at Griyego,” binanggit ni Luo Tong.

Nakatira siya sa Griyego ng higit sa tatlumpung taon, kung saan inilaan niya ang kanyang mga lakas sa pagkalat ng kulturang Tsino sa Griyego, kabilang ang paghikayat sa Paaralan ng Wika sa Pamantasan ng Athens na mag-alok ng mga kurso sa wikang Tsino at pagtatatag ng InterChina Cultural Center upang turuan ang wikang Tsino at mga tradisyunal na sining ng Tsino.

Ang drama ay isang mahalagang pamana sa kultura para sa sangkatauhan dahil ipinanganak ang Kanlurang drama sa sinaunang Griyego. Ang matagal nang sining ng tradisyunal na opera ng Tsino at sinaunang drama ng Griyego ay maraming mga bagay na magkapareho, sinabi niya, tulad ng pagsasalo ng mga pinagmulang ritwal at magkahawig na mga kasuotan at tradisyon sa palamuti sa panahon ng mga pagtatanghal.

“Ang mga pagkakatulad at pagkakaiba na ito ay nasa puso ng halaga ng mga palitan at magkakaugnay na pagkatuto sa pagitan ng dalawang sibilisasyon,” dagdag pa niya.

Mga Pioneer sa Palitan

Si Luo Niansheng, ang unang estudyanteng Tsino na dumalo sa American School of Classical Studies sa Athens noong 1933, ay isang pangunahing puwersa sa pagpapakilala ng sinaunang teatro at panitikang Griyego tulad ng mga Fabula ni Aesop at mga akda ni Aeschylus sa Tsina. Naimpluwensiyahan ng gawa ng kanyang ama, nagsimula si Luo Jinlin na ilarawan ang mga drama at komedya ng Griyego sa Tsina.

Noong 1989, siya ang nanguna sa paggamit ng tradisyunal na opera ng Tsino upang ipakahulugan ang mga sinaunang trahedya ng Griyego. Mula noon, iniukol niya ang kanyang sarili sa larangang ito at nakamit ang kabantugan sa bansa at internasyonal. Ang ilan sa kanyang mga tanyag na akda ay kinabibilangan ng Medea na isinagawa sa Hebei Bangzi Opera (isang hiyas sa gitna ng mga tradisyunal na istilong opera ng Tsino mula sa hilagang lalawigan ng Hebei ng Tsina) at Oresteia sa Pingju Opera (isa sa limang pangunahing opera ng Tsino na nagmula sa hilagang Tsina).

Hindi dapat maging kataka-taka na lumaki sa pamilyang ito, si Luo Tong, ay magkakaroon din ng malaking interes sa Griyego at mamaya ay susundan ang mga yapak ng kanyang lolo upang doon mag-aral.

“Pinili niyang hindi bumalik sa Tsina pagkatapos niya sa kanyang pag-aaral sa Griyego,” sabi ni Luo Jinlin.

Tinukoy niya na ito ay nagpalumbay sa kanya sa simula, ngunit mamaya ay naintindihan niya ang desisyon pagkatapos niyang gawin ito.

“Ginagawa niya halos kung ano ang ginawa ng kanyang lolo – ipinakikilala ang tradisyunal na opera ng Tsino at kultura sa Griyego.”

Mga Pagtatangka na Magtulay sa Dalawang Kultura

Sa kanyang junior year, nagpasya si Luo Tong na mag-aral sa Griyego.

“Ang aking lolo at ama ay nagsagawa ng dakilang pagsisikap upang dalhin ang kulturang Griyego sa Tsina. Ngunit hindi sapat na naipromote ang kulturang Tsino sa Griyego, lalo na sa mga grassroots na palitan. Sa palagay ko dapat kong dalhin ito sa Griyego,” naalala niya.

Kaya’t, pagkatapos ng kanyang pagtatapos sa Griyego, nanatili siya at nagtrabaho bilang guro sa Pamantasan ng Athens. Noong 1992, salamat sa kanyang mga pagsisikap, nagsimula ang paaralan ng wika sa pamantasan na mag-alok ng mga kurso sa wikang Tsino.

Noong 2001, itinatag ni Luo Tong ang cultural expert ang InterChina Cultural Center, na sa simula ay nakatuon sa pagtuturo ng wikang Tsino ngunit unti-unting lumawak sa mga larangan tulad ng kung fu (martial arts ng Tsino), calligraphy, pagpipinta at iba pang anyo ng mga pagtatanghal. Ang sentrong ito, ang unang uri nito sa Griyego, ay naging isang kilalang institusyon sa larangan.

Sa pagbabalik sa Tsina noong 2018, nagsimula si Luo Tong ng kanyang karera sa pagtuturo sa Shanghai Theatre Academy at nagbigay ng mga lektura sa ilang iba pang mga unibersidad.

Bukod sa pagtuturo ng kultura at drama ng Griyego, lubos ding nakatuon si Luo Tong sa pagsulong ng pag-unlad ng mga pagtatanghal ng drama ng Griyego sa Tsina. Noong 2018, inanyayahan ng kanyang koponan ang isang direktor mula sa Griyego, kasama ang kanyang koponan, kabilang ang mga tagadisenyo ng musika, tagadisenyo ng set at mga tagasanay na pangkatawan, upang ilarawan ang isang trahedya ng Griyego kasama ang mga artistang Tsino sa Shanghai Dramatic Arts Centre.

Noong 2019, sa Pambansang Teatro ng Tsina, inanyayahan ni Luo Tong ang parehong mga artista, direktor at koponan sa produksyon mula sa Griyego at Tsino upang magtanghal nang dalawang wika. Habang ang mga pagtatanghal sa dalawang wika ay hindi bago sa Tsina sa panahong iyon, ang pagpapakita ng parehong mga wikang Tsino at Griyego sa entablado ay isang bagong at napakatanging pagtatangka.

“Nagbabago ang mga panahon at nag-eebolb ang mga wika, kaya’t mahalaga ang muling pagsasalin ng mga akdang ito at pag-i-inject ng ‘sariwang dugo’ sa mga ito sa bagong panahon. Bukod pa rito, mayroong mga bagong pag-unlad sa pag-aaral ng sinaunang drama ng Griyego sa huling dekada, at dapat ding gamitin ang mga bagong natuklasan na ito sa pagsasalin ng sinaunang drama ng Griyego,” sabi niya.

Isa sa mga layunin ni Luo Tong ay makakuha ng higit pang ordinaryong mga mamamayang Tsino na maging interesado at masigasig tungkol sa drama ng Griyego sa pamamagitan ng popularisasyon. Naniniwala siya na ang mga drama ng Griyego ay medyo elitista pa rin sa Tsina at hindi pa naaabot ang mas malawak na madla.

Gumawa siya ng iba’t ibang mga pagtatangka sa popularisasyon, tulad ng pagsasaayos ng mga pagbabasa ng script na hinihikayat ang pakikilahok ng ordinaryong mga tao. Sa pamamagitan ng kanyang mga pagsusuri at paliwanag, natuklasan niya na ang malalim na pilosopikal na aspeto ng mga trahedya ng Griyego ay talagang maaabot ng ordinaryong mga tao kahit na may kaunting o walang nakaraang pagkakalantad sa mga drama ng Griyego.

“Kailangan ng mga tulay ng mga haligi. Nagtayo ako ng isang haligi ng tulay sa Athens, kung saan ang aking sentro ng kultura ay nagtataguyod ng kulturang Tsino. Ngayon, sa Beijing, dapat kong itatag ang isa pang haligi upang sistematiko, siyentipiko, at malawak na itaguyod ang kulturang Griyego. Kapag sapat na matatag ang dalawang haliging ito, mas maraming tao ang tatawid sa tulay na ating itinayo,” sabi ni Luo Tong.